Basit Yargılama Usulü ile Yazılı Yargılama Usulü

Basit Yargılama Usulü ile Yazılı Yargılama Usulü

Basit Yargılama Usulü ile Yazılı Yargılama Usulü

Basit Yargılama Usulü ile Yazılı Yargılama Usulü

Hukukumuzda yargılama usulleri, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) kapsamında düzenlenmiş olup, temel olarak basit yargılama usulü ve yazılı yargılama usulü olmak üzere iki ana başlık altında incelenir. Her iki usul, dava türleri, süreler ve prosedürel aşamalar açısından farklılıklar gösterir. Bu yazımızda, basit yargılama usulü ile yazılı yargılama usulü, HMK’daki düzenlemelere dayanarak karşılaştırmalı bir şekilde ele alınacak ve aralarındaki temel farklar detaylıca açıklanmaya çalışılacaktır.

 

1. Basit Yargılama Usulü ve Yazılı Yargılama Usulünün Tanımı

Basit Yargılama Usulü, HMK m. 316-322’de düzenlenmiş olup, daha az karmaşık, maddi ve hukuki açıdan yoğun inceleme gerektirmeyen davalarda uygulanan, hızlı ve sade bir yargılama yöntemidir. Bu usul, özellikle maddi uyuşmazlıkların hızlı bir şekilde çözülmesini ve mahkemelerin iş yükünü azaltmayı amaçlar. HMK m. 316’ya göre, sulh hukuk mahkemelerinde görülen davalar ile asliye hukuk mahkemelerinde kanunda açıkça belirtilen bazı davalar (örneğin, kira bedelinin tespiti, tahliye davaları) basit yargılama usulüne tabidir.

Yazılı Yargılama Usulü ise, HMK m. 118-315’te düzenlenmiş olup, daha karmaşık ve detaylı inceleme gerektiren davalarda uygulanan genel yargılama usulüdür. Bu usul, genellikle asliye hukuk mahkemelerinde görülen ve maddi-hukuki açıdan yoğun delil değerlendirmesi gerektiren davalarda (örneğin, tapu iptal ve tescil davaları, miras davaları) tercih edilir. Yazılı yargılama usulü, daha uzun süreler ve detaylı prosedürler içerir.

 

2. Karşılaştırmalı Analiz

Basit yargılama usulü ile yazılı yargılama usulü arasındaki farkları, süreler, prosedürel aşamalar ve dava türleri açısından aşağıdaki başlıklar altında inceleyebiliriz:

2.1. Dava Dilekçesi ve Cevap Dilekçesi Süreleri

  • Basit Yargılama Usulü: Dava dilekçesi ile birlikte cevap dilekçesinin verilmesi için taraflara 2 hafta süre tanınır. Cevap dilekçesinin verilmemesi durumunda, iddia ve savunmanın genişletilmesi mümkün değildir (HMK m. 317).
  • Yazılı Yargılama Usulü: Dava dilekçesi verildikten sonra cevap dilekçesi için 2 hafta süre tanınır. Ancak, mahkeme bu süreyi kanunda sayılan bazı hallerin gerçekleşmesi halinde uzatabilir. Ayrıca, cevap dilekçesine karşı ikinci bir cevaba cevap dilekçesi (replik dilekçesi) ve buna karşı son cevap  dilekçesi (düplik dilekçesi) verilmesi mümkündür. Bu süreler de her biri için 2 haftadır (HMK m. 127).

Basit yargılama usulünde süreç daha hızlı ilerler ve ikinci dilekçe aşaması bulunmazken, yazılı yargılama usulü daha fazla dilekçe aşaması içerir ve bu nedenle daha uzun sürer.

2.2. Ön İnceleme Aşaması

  • Basit Yargılama Usulü: Ön inceleme aşamasında süre verilmez. Tensip zaptı ile birlikte doğrudan ön inceleme ve tahkikat birleştirilerek yapılır (HMK m. 320). Burada amaçlanan, basit yargılama usulüne tabi davaların daha hızlı neticelendirilmesidir.
  • Yazılı Yargılama Usulü: Ön inceleme aşamasında süre verilir. Tensip zaptı ile taraflara eksikliklerin tamamlanması için süre tanınır ve ön inceleme duruşması ayrı bir aşama olarak yürütülür (HMK m. 137-140).

Basit yargılama usulü, ön inceleme ve tahkikatı birleştirerek süreci hızlandırırken, yazılı yargılama usulü daha detaylı bir ön inceleme aşaması içerir.

2.3. Tahkikat ve Duruşma Sayısı

  • Basit Yargılama Usulü: Tahkikat aşamasında kural olarak en fazla 3 duruşma yapılır (ilk duruşma hariç 2 duruşma). Tahkikat tamamlanır ve duruşma sayısı artırılmaz (HMK m. 320).
  • Yazılı Yargılama Usulü: Duruşma sayısı sınırlı değildir. Tahkikat aşamasında gerekirse birden fazla duruşma yapılabilir ve süreç daha uzun sürebilir (HMK m. 147).

Basit yargılama usulü, duruşma sayısını sınırlayarak hızlı bir karar almayı hedeflerken, yazılı yargılama usulü daha kapsamlı bir inceleme için duruşma sayısını artırabilir.

2.4. Yeniden Dilekçe Verme ve Taleplerin Değiştirilmesi

  • Basit Yargılama Usulü: Yeniden dilekçe verilemez. Taleplerin değiştirilmesi veya genişletilmesi mümkün değildir (HMK m. 317). Ancak taraflar yine de mahkemeye beyan dilekçesi sunabilirler.
  • Yazılı Yargılama Usulü: Taleplerin değiştirilmesi veya genişletilmesi, karşı tarafın rızası veya ıslah ile mümkündür (HMK m. 141).

Basit yargılama usulü, prosedürel esnekliği sınırlayarak süreci sadeleştirirken, yazılı yargılama usulü daha fazla esneklik sağlar.

2.5. Karar Verme

  • Basit Yargılama Usulü:Kararın tefhimi, mahkemece hükme ilişkin tüm hususların gerekçesi ile birlikte açıklanması ile gerçekleşir. Ancak zorunlu hâllerde, hâkim bu durumun sebebini de tutanağa geçirmek suretiyle, sadece hüküm özetini tutanağa yazdırarak kararı tefhim edebilir. Bu durumda gerekçeli kararın en geç bir ay içinde yazılarak tebliğe çıkartılması gerekir. (HMK m. 321).
  • Yazılı Yargılama Usulü:Hüküm “Türk Milleti Adına” verilir ve bu ibareden sonra aşağıdaki hususları kapsar:

 a) Hükmü veren mahkeme ile hâkim veya hâkimlerin ve zabıt kâtibinin ad ve soyadları ile sicil numaraları, mahkeme çeşitli sıfatlarla görev yapıyorsa hükmün hangi sıfatla verildiğini.

b) Tarafların ve davaya katılanların kimlikleri ile Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası, varsa kanuni temsilci ve vekillerinin ad ve soyadları ile adreslerini.

c) Tarafların iddia ve savunmalarının özetini, anlaştıkları ve anlaşamadıkları hususları, çekişmeli vakıalar hakkında toplanan delilleri, delillerin tartışılması ve değerlendirilmesini, sabit görülen vakıalarla bunlardan çıkarılan sonuç ve hukuki sebepleri.

ç) Hüküm sonucu, yargılama giderleri ile taraflardan alınan avansın harcanmayan kısmının iadesi, varsa kanun yolları ve süresini.

d) Hükmün verildiği tarih ve hâkim veya hâkimlerin ve zabıt kâtibinin imzalarını.

e) Gerekçeli kararın yazıldığı tarihi.

Hükmün sonuç kısmında, gerekçeye ait herhangi bir söz tekrar edilmeksizin, taleplerden her biri hakkında verilen hükümle, taraflara yüklenen borç ve tanınan hakların, sıra numarası altında; açık, şüphe ve tereddüt uyandırmayacak şekilde gösterilmesi gereklidir. (HMK m. 297).

2.6. Süreler ve Yenileme

  • Basit Yargılama Usulü: Tahkikattan ayrı özel yargılama aşaması yoktur. Son söz için ayrı süre verilmez (HMK m. 320).
  • Yazılı Yargılama Usulü:Mahkeme, tahkikatın bittiğini tefhim ettikten sonra aynı duruşmada sözlü yargılama aşamasına geçer. Bu durumda taraflardan birinin talebi üzerine duruşma iki haftadan az olmamak üzere ertelenir. Hazır bulunsun veya bulunmasın sözlü yargılama için taraflara ayrıca davetiye gönderilmez.  Sözlü yargılamada mahkeme, taraflara son sözlerini sorar ve hükmünü verir.  Şu kadar ki, 150 nci madde hükmü saklıdır. (HMK m. 186).

2.7. Dava Türleri

  • Basit Yargılama Usulü:(1) Basit yargılama usulü, kanunlarda açıkça belirtilenler dışında, aşağıdaki durumlarda uygulanır:

a) Sulh hukuk mahkemelerinin görevine giren dava ve işler.

b) Doğrudan dosya üzerinden karar vermek konusunda kanunun mahkemeye takdir hakkı tanıdığı dava ve işler.

 c) İhtiyati tedbir, ihtiyati haciz, delil tespiti gibi geçici hukuki koruma talepleri ile deniz raporlarının alınması, dispeççi atanması talepleri ve bunlara karşı yapılacak olan itirazlar.

ç) Her çeşit nafaka davaları ile velayet ve vesayete ilişkin dava ve işler.

d) Hizmet ilişkisinden doğan davalar.

e) Konkordato ve sermaye şirketleri veya kooperatiflerin uzlaşma suretiyle yeniden yapılandırılmasına ilişkin açılacak davalar.

 f) Tahkim hükümlerine göre, mahkemenin görev alanına giren dava ve işler.

g) Diğer kanunlarda yer alan ve yazılı yargılama usulü dışındaki yargılama usullerinin uygulanacağı belirtilen dava ve işler. (HMK m. 316).

  • Yazılı Yargılama Usulü: Tapu iptal ve tescil davaları, miras davaları, boşanma davaları gibi daha karmaşık davalar bu usule tabidir.

 Basit yargılama usulü, daha az karmaşık davalarda uygulanırken, yazılı yargılama usulü daha detaylı inceleme gerektiren davalarda tercih edilir.

 

3. Sonuç ve Değerlendirme

Basit yargılama usulü ile yazılı yargılama usulü, Hukukumuzda farklı ihtiyaçlara hizmet eden iki temel yargılama yöntemidir. Basit yargılama usulü, hızlı ve sade bir süreç sunarak mahkemelerin iş yükünü azaltmayı ve maddi uyuşmazlıkların kısa sürede çözülmesini hedefler. Buna karşılık, yazılı yargılama usulü, daha karmaşık davalarda detaylı bir inceleme imkanı sağlar ve taraflara daha fazla prosedürel esneklik sunar.

HMK’nın ilgili maddelerine uygun hareket edilmesi, adil ve etkin bir yargılama sürecinin sağlanması açısından kritik bir öneme sahiptir. Detaylı bilgi için bizimle iletişime geçebilirsiniz.